19. yüzyıl düşünürü Frederic Bastiat, ünlü "Mum Yapıcıları Dilekçesi"nde Fransız hükümetine absürt bir öneride bulunur: Mum üreticilerini korumak adına güneş ışığını yasaklayın! Dilekçede, tüm pencerelerin ve diğer ışık girişlerinin kapatılması talep edilir; böylece insanlar daha fazla mum ve lamba yağı satın almak zorunda kalacak, ekonomi canlanacak, devlet daha fazla vergi toplayacaktır. Bu sarkastik önerilerle dolu alegorik anlatım, Endüstri 4.0 ile yapay zeka, algoritma ve insansı robot teknolojilerinin iş ilişkilerinde kullanımının, işçinin temel hak ve özgürlüklerine müdahale ve etkisini anlamak bakımından güçlü bir metafor sunmaktadır. Bugün de benzer bir ikilemle karşı karşıyayız: Dördüncü Sanayi Devrimi ve Büyük Verinin gelişimiyle birlikte, işe alım, özgeçmiş taramaları, algoritmik yönetim, gözetim ve performans değerlendirme süreçlerinde işçinin ekonomik geleceği üzerinde geri döndürülemez etkileri olan kararlar yapay zeka ve algoritmalar aracılığıyla alınmakta; bu durum, şeffaflık ve objektiflik konusunda ciddi endişeleri beraberinde getirmektedir. Ricky Gervais, "Armageddon" isimli insanlığın sonu temalı stand-up gösterisinde yapay zekanın insanlık için en büyük varoluşsal tehdit olduğunu söylerken, nüktedan bir tavırla "Robotlar ne zaman tam anlamıyla insan olacak?" sorusunu sorar ve ironik bir şekilde "Hastalık izni aldıklarında" diye cevap verir. Bu hicivli tespit, yapay zekanın yalnızca bir teknolojik devrim değil, aynı zamanda iş gücü ve işçi hakları açısından olası bir distopyanın habercisi olduğunu düşündürmektedir. Bu çalışmada yazar Av. Kardelen Çanak Bozoflu, yapay zeka ve algoritmaların kara kutu özelliğinin işçinin temel hak ve özgürlüklerine, ayrımcılık yasağına ve iş hukukunun temel ilkelerine etkilerini çok yönlü bir bakış açısıyla ele almaktadır. Dijital teknolojilerin iş ilişkilerinde yarattığı dönüşüm, ulusal ve uluslararası düzenlemeler çerçevesinde ele alınarak, algoritmik yönetimin ayrımcı etkileri, şeffaflık sorunları ve Büyük Veri odaklı insan analitiklerinin hukuki sonuçları değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, otomatik fesih ve performans algoritmalarının yarattığı bilgi asimetrisi ve insan hakları ihlalleri dikkate alınarak, bütüncül bir koruma çerçevesi oluşturulması için politika yapıcılara etkili ve sürdürülebilir öneriler sunulmaktadır.(ARKA KAPAKTAN)

 

İÇİNDEKİLER

 

1. Giriş

 

2. Yapay Zeka ve Çalışma Yaşamındaki Görünümleri
2.1. Yapay Zeka
2.1.1. Genel olarak
2.1.2. Yapay zeka için tanım arayışı
2.1.3. Algoritmalar
2.1.4. Büyük Veri
2.1.5. Makine öğrenimi
2.1.6. Derin öğrenme
2.2. Yapay Zekanın Çalışma Yaşamındaki Görünümü
2.2.1. Profilleme
2.2.2. Ayrımcılığın farklı boyut kazanması
2.2.3. İşçi verilerinin hukuka aykırı kullanımına alan açılması
2.2.4. İşletme karlılığı için denetimin sınırlarının aşılması
2.2.5. İş sağlığı ve güvenliği boyutuyla işçinin psikolojik rahatsızlıklarının artması
2.2.6. Fesih iradesinin algoritmaya bırakılması: Otomatik Fesih
2.3. İnsan Onuru, Demokrasi ve Adalet Düşüncesi Karşısında Yapay Zekanın Hukuksal Alanı Avrupa Düzeyinde Adımlar
2.3.1. Avrupa İçin Yapay Zeka (Artificial Intelligence for Europe)
2.3.2. Yapay Zekada Eşgüdüm Planı (Coordinated Plan on Artificial Intelligence)
2.3.3. İnsan-Merkezli Yapay Zekada Güven İnşası (Building Trust in Human-Centric Artificial Intelligence)
2.3.4. Yapay Zeka Hakkında Beyaz Kitap: Avrupa'nın Mükemmellik ve Güven Yaklaşımı (White Paper on Artificial Intelligence: A European Approach to Excellence and Trust)
2.4. Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü (European Union Artificial Intelligence Act)
2.4.1. Genel olarak
2.4.2. Yasaklı yapay zeka sistemleri
2.4.3. Yüksek riskli yapay zeka sistemleri
2.4.4. İnsan gözetimi
2.4.5. Temel hak etki değerlendirmeleri
2.4.6. Şeffaflık
2.5. Avrupa Konseyi Yapay Zeka, İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü Çerçeve Sözleşmesi (Council of Europe Framework Convention on Artificial Intelligence, Human Rights, Democracy and the Rule of Law)

 

3. İşçinin Temel Hak ve Özgürlüklerine Algoritmik Müdahale
3.1. İşçinin Temel Hak ve Özgürlüklerinin İş Hukukundaki Gelişimi
3.2. İş Hukukunda Dijital Pozitivizm İllüzyonu
3.3. Ulusal Yapay Zeka Stratejisi
3.4. İşe Alımda Algoritma Filtreleri: Algoritma İçgüdüyü Yendi
3.4.1. Ayrımcılığa müdahalenin yasal sınırları
3.4.2. İşe alımda algoritmik ayrımcılık
3.5. E-işe Alımda Kişisel Verilerin Korunması
3.5.1. İşçinin veriye indirgenmesi
3.5.2. Algoritmalara göre rıza: Algılanan Rıza
3.6. İş Organizasyonunda Dijital Kırbaç
3.6.1. İşverenin bilgi verme yükümlülüğü
3.6.2. İşçinin algoritmik gözetimi
3.6.3. Performans değerlendirmesinde algoritma tiranlığı
3.6.4. Algoritmik kararların iş koşullarında esaslı değişiklik yaratması
3.7. Makinanın Veri Dizaynı: Gizlilik Paradoksu
3.7.1. Genel olarak
3.7.2. İnsan analitiğinde işçinin rızası
3.7.3. Rızanın niteliği
3.7.4. Algoritmik 'iddialar'
3.8. Yapay Zekayı Yeniden Düşünmek: İşçinin Korunmasına Yönelik Tavsiyeler
3.8.1. Dijital Panoptikon: 'Görülüyor ama görmüyor'
3.8.2. Ayrımcılık: Önyargıda turnusol testi
3.8.3. Sorumluluk ikilemi

 

4. SONUÇ

 

KAYNAKÇA